Giới thiệu về cuốn sách “Bảo tồn và tu bổ di tích kiến trúc gỗ” của TS. KTS Hoàng Đạo Cương

Từ những năm 1980 của thế kỷ trước, KTS Kazimier Kwiatkowski – một chuyên gia trùng tu di tích Ba Lan, người đã thực hiện trùng tu di tích không chỉ ở Ba Lan mà còn ở nhiều quốc gia khác trên thế giới – khi đến thăm công trường trùng tu di tích chùa Kim Liên (Hà Nội) đã nhận xét rằng: “Việt Nam đã hình thành một trường phái trùng tu di tích kiến trúc gỗ của riêng mình”. Sự ghi nhận khách quan từ một chuyên gia quốc tế đã khẳng định rằng hoạt động trùng tu di tích ở Việt Nam, một đất nước giàu di sản kiến trúc gỗ, đã tìm ra lối đi của riêng mình, một thành quả rất quan trọng bởi vì mỗi loại hình di tích, ở đây là di tích kiến trúc gỗ, đều có đặc trưng riêng, mỗi quốc gia lại có bối cảnh và truyền thống khác nhau, đòi hỏi phương pháp tiếp cận, giải pháp bảo tồn và tu bổ cần phải phù hợp, hữu hiệu.

Thực tế ở Việt Nam, bằng những nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm thế giới và đặc biệt là những nỗ lực thực hiện trên các công trường tu bổ di tích, hoạt động bảo tồn, trùng tu di tích đã có những bước tiến rõ rệt, đang ngày càng trở nên bài bản hơn, khoa học hơn và đã bảo tồn, tu bổ được nhiều di tích có giá trị. Những thành quả đó rất cần được hệ thống hóa, phân tích và tổng kết, tạo thành nền tảng lý luận bền vững, phục vụ cho công việc sau này. Công việc ấy mang ý nghĩa đặc biệt vì không chỉ trình bày những kết quả nghiên cứu, lưu giữ kinh nghiệm, mà còn định hình và hoàn thiện lý thuyết chuyên ngành, góp phần tích cực vào sự nghiệp bảo tồn di sản văn hóa của nước nhà. Vì vậy, việc xuất bản những cuốn sách chuyên sâu như cuốn “Bảo tồn và tu bổ di tích kiến trúc gỗ” của TS. KTS Hoàng Đạo Cương có ý nghĩa vô cùng quan trọng, không chỉ trong hoạt động trùng tu di tích mà còn với cả các lĩnh vực di sản, văn hóa, xã hội khác.

Gỗ là vật liệu quen thuộc, gắn bó lâu đời với đời sống và kiến trúc Việt Nam. Qua bàn tay tài hoa của các phường thợ mộc, những công trình kiến trúc gỗ đã được tạo ra, song hành cùng lịch sử, để rồi trở thành di sản quý giá của dân tộc. Nhưng gỗ cũng là vật liệu hữu hạn, luôn chịu tác động của thời gian, khí hậu, sinh vật gây hại… khiến việc bảo dưỡng, tu sửa chúng là nhu cầu tất yếu. Trong quá khứ, người thợ mộc là người làm ra công trình kiến trúc gỗ và cũng chính họ tu sửa chúng khi cần. Những “kiến trúc sư dân gian” ấy nắm vững kỹ năng lựa chọn, chế tác, lắp dựng gỗ, tu sửa những hư hỏng. Tuy nhiên, khi trùng tu di tích trở thành một chuyên ngành khoa học, liên quan đồng thời đến việc bảo tồn những giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật…, thì tay nghề truyền thống của người thợ mộc tuy cần nhưng chưa đủ. Để tu bổ di tích một cách khoa học, người thợ cần được bổ sung kiến thức chuyên ngành về trùng tu di tích, do các kiến trúc sư và nhà bảo tồn truyền đạt. Lý thuyết trùng tu, hay những cuốn sách chuyên sâu, chính là cơ sở để việc này diễn ra đúng hướng.

Nếu các thế hệ trước đã trao cho gỗ sứ mệnh “cất tiếng nói của lịch sử” và trường tồn cùng thời gian, thì thế hệ chúng ta hôm nay mang trách nhiệm gìn giữ và truyền lại nguyên vẹn những di sản đó cho mai sau. Chính vì vậy, những cuốn sách về bảo tồn, tu bổ di tích – vốn còn quá ít trên thị trường – mang ý nghĩa đặc biệt trong sự nghiệp gìn giữ di sản. Cuốn sách “Bảo tồn và tu bổ di tích kiến trúc gỗ” của TS. KTS Hoàng Đạo Cương không chỉ làm phong phú thêm “giá sách” của lĩnh vực này vốn còn rất mỏng, mà quan trọng hơn, nó làm dày thêm tri thức và kinh nghiệm cho một ngành nghề đặc thù.

Cuốn sách là sự tổng hợp các vấn đề từ nghiên cứu học thuật đến kinh nghiệm thực tiễn, gồm 3 phần nội dung được trình bày 1 cách hệ thống và liên kết chặt chẽ với nhau:

• Phần 1. “Đặc điểm di tích kiến trúc gỗ trong di sản kiến trúc”, nêu các loại hình kiến trúc gỗ, đặc điểm và kết cấu điển hình của di tích kiến trúc gỗ tức là đi từ việc nhận diện đến phân tích đặc điểm, bước nền tảng để hiểu rõ về đối tượng.
• Phần 2. “Cơ sở lý luận khoa học và thực tiến về công tác tu bổ di tích kiến trúc gỗ”, nêu đầy đủ về tình trạng của các di tích kiến trúc gỗ, những quan niệm, nhận thức liên quan đến bảo tồn và tu bổ di tích, những quan điểm và nguyên tắc tu bổ di tích kiến trúc gỗ. Đây là “khung lý luận” quan trọng của ngành trùng tu và của cuốn sách.
• Phần 3. “Quy trình và giải pháp kỹ thuật tu bổ di tích kiến trúc gỗ”, nêu những giải pháp thực tế, phù hợp; những nội dung cơ bản và kỹ thuật tu bổ di tích kiến trúc gỗ. Đây là phần nội dung có tính ứng dụng trên thực tế.

Ngoài ra, cuốn sách còn có 2 phụ lục: về “Kỹ thuật tu sửa cấu kiện gỗ” bằng các hình vẽ cụ thể trực quan và về “Tu bổ di tích Điện Thái Hòa, Đại Nội, Cố đô Huế” với những hồ sơ tổng hợp và các bản vẽ và ảnh tư liệu chi tiết.

Cấu trúc của cuốn sách phản ánh đúng một tiến trình khoa học: nhận diện – lý luận – giải pháp – minh chứng. Cách tiếp cận này vừa đầy đủ, khoa học, chặt chẽ, vừa phù hợp với đặc điểm riêng của Việt Nam. Đây không chỉ là những vấn đề lý thuyết, mà còn gắn liền với thực tế công việc, với những bài học rút ra từ chính các dự án trùng tu mà tác giả và các đồng nghiệp đã thực hiện.

Đặc biệt, với số lượng lớn ảnh và bản vẽ minh họa, nhiều tư liệu quý từ Viện Bảo tồn Di tích – nơi tác giả từng công tác và giữ cương vị lãnh đạo – cuốn sách còn là nguồn tài liệu tin cậy, chính xác, có giá trị khoa học cao cho những người làm nghề và những ai quan tâm đến di tích gỗ ở Việt Nam.

Đây còn là một “giáo trình” hữu ích cho các trường đại học chuyên ngành, cũng như cho bất kỳ ai mong muốn tìm hiểu sâu về bảo tồn và tu bổ di tích kiến trúc gỗ – một lĩnh vực vừa đậm tính truyền thống, vừa đòi hỏi tri thức hiện đại.
Có thể nói, đây không chỉ là một cuốn sách chuyên môn, mà còn gửi gắm một thông điệp: hãy thấu hiểu và trân trọng, hãy trách nhiệm và tận tâm giữ gìn những di sản kiến trúc gỗ – nơi ký ức, nghệ thuật và bản sắc văn hóa Việt vẫn đang hiện hữu và lưu truyền. Cuốn sách là một đóng góp vừa mang giá trị khoa học, vừa mang ý nghĩa nhân văn bởi vì nó không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là vấn đề về di sản, về văn hóa.

Xin chúc mừng TS. KTS Hoàng Đạo Cương và chúng ta cùng nhau ghi nhận không chỉ một cuốn sách mới mà còn là một bước tiến tiếp theo của sự nghiệp bảo tồn di sản văn hóa nước nhà.

KTS Lê Thành Vinh
© Tạp chí Kiến trúc