| Việc mở cửa thị trường Trung Quốc là một cơ hội vàng cho ngành yến Việt Nam. |
Thách thức cạnh tranh và vấn nạn yến giả
Bà Lý Hứa Thị Lan Phương, Ủy viên Hiệp hội Yến sào Việt Nam, chia sẻ rằng lượng yến nhập khẩu từ các quốc gia khác vào Việt Nam đang vượt xa sản xuất trong nước và lại không được kiểm soát chặt chẽ. Điều này đã dẫn đến sự sụt giảm giá trị tổ yến Việt Nam. Các nền tảng thương mại điện tử như TikTok Shop cũng trở thành kênh phân phối phổ biến, nơi bất kỳ ai cũng có thể bán yến mà không cần chứng minh nguồn gốc rõ ràng, khiến người tiêu dùng dễ dàng rơi vào cảnh “tiền mất, tật mang”.
Ông Phan Việt Hưng từ Công ty Nhà yến Việt Nam (Ninh Thuận) cũng cảnh báo về sự phổ biến của hàng giả, hàng nhái trên các mạng xã hội, nơi không có cơ chế kiểm soát chất lượng. Bên cạnh đó, sự cạnh tranh từ Malaysia, Indonesia và sắp tới là Thái Lan, khiến tổ yến Việt Nam đối mặt với không ít thách thức. Ông Hồng Đình Khoa, Phó Chủ tịch Hiệp hội Yến sào Việt Nam, cho biết các nhà bán buôn Trung Quốc e ngại sản phẩm yến Việt Nam do thiếu niềm tin vào chất lượng, trong khi họ đã quen sử dụng yến từ Malaysia và Indonesia.
Bà Nguyễn Thị Thu Hà, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Dinh dưỡng Avanest, thừa nhận dù tổ yến Việt Nam được đánh giá cao về chất lượng, nhưng để thuyết phục đối tác Trung Quốc, sản phẩm cần phải đạt các tiêu chuẩn khắt khe và chứng nhận rõ ràng.
Nâng cao chất lượng, xây dựng thương hiệu
Để tận dụng cơ hội từ thị trường Trung Quốc, ông Dương Tất Thắng, Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y, nhấn mạnh sự cần thiết phải xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch, quy hoạch vùng nuôi, và nâng cao chất lượng sản phẩm. Các doanh nghiệp cần được khuyến khích mạnh mẽ trong việc chế biến sâu, đồng thời tạo dựng thương hiệu quốc gia để cạnh tranh lành mạnh và bền vững. Việc hoàn thiện khung pháp lý, ứng dụng khoa học công nghệ và tăng cường giám sát an toàn thực phẩm là những bước đi cần thiết để xây dựng niềm tin cho người tiêu dùng, cả trong nước và quốc tế.
Một vấn đề đáng lưu ý nữa là vướng mắc pháp lý trong việc cấp phép xây dựng nhà yến – hiện phần lớn các nhà yến chưa được cấp phép chính thức – và kiểm dịch động vật. Ông Dương Tất Thắng cho rằng sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân sẽ giúp ngành yến Việt Nam không chỉ đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu mà còn tạo dựng được uy tín trên thị trường quốc tế.
 |
| Hội nghị triển khai Nghị định thư về xuất khẩu tổ yến sang Trung Quốc – Ảnh: VGP |
Ngành nuôi yến tại Việt Nam đang trên đà phát triển mạnh mẽ với sự gia tăng nhanh chóng về số lượng nhà yến. Theo Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), từ hơn 8.300 nhà yến vào năm 2017, con số này đã tăng lên 11.740 nhà vào tháng 8/2019, đạt 22.363 nhà vào năm 2021, 23.742 nhà vào năm 2022, 26.561 nhà vào năm 2023, và ước đạt 29.320 nhà vào năm 2024. Kiên Giang hiện dẫn đầu với 2.981 nhà yến (giảm nhẹ so với 2.995 nhà năm 2022), tiếp theo là Tiền Giang (1.732 nhà), Đắk Lắk (1.725 nhà), và Bình Thuận (1.680 nhà). Sản lượng tổ yến năm 2024 ước đạt 270 tấn, tăng 8% so với năm 2023, với mục tiêu đạt 350-400 tấn/năm vào năm 2030.
Việt Nam sở hữu lợi thế lớn nhờ bờ biển dài, nhiều đảo và các dãy núi nhô ra biển, tạo điều kiện thuận lợi cho nghề nuôi chim yến. Chất lượng tổ yến Việt Nam đã được đánh giá vượt trội so với các quốc gia trong khu vực, đồng thời tiềm năng khai thác thương mại hóa của sản phẩm này là rất lớn. Tuy nhiên, sự phát triển của ngành vẫn chưa đồng bộ và thiếu sự quản lý chặt chẽ, điều này tạo ra không ít thách thức trong việc bảo vệ thương hiệu và chất lượng sản phẩm.
Từ khi Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ưu tiên đàm phán xuất khẩu chính ngạch tổ yến sang Trung Quốc vào năm 2018, ngành yến Việt Nam đã đạt được nhiều bước tiến quan trọng. Ngày 9/11/2022, Nghị định thư về kiểm dịch, kiểm tra và vệ sinh thú y cho tổ yến sạch được ký kết, mở ra cơ hội lớn cho ngành yến Việt Nam. Đến nay, đã có 13 doanh nghiệp Việt Nam được Trung Quốc chấp thuận, với sản lượng hơn 4 tấn tổ yến tinh chế và hàng triệu sản phẩm tổ yến được xuất khẩu chính ngạch, trị giá hơn 4 triệu USD.
Để mở rộng xuất khẩu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục đàm phán và đã ký kết Nghị định thư mới vào ngày 15/4/2025, với Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC). Nghị định thư này bao gồm cả tổ yến thô và tổ yến sạch, thay thế Nghị định thư ký kết năm 2022. Các quy định trong Nghị định thư 2025 yêu cầu khắt khe hơn, bao gồm chứng nhận an toàn dịch bệnh (cúm gia cầm, Newcastle), giới hạn nitrit và nhôm, kiểm tra cảm quan và xử lý nhiệt. Các cơ sở chế biến phải đăng ký với GACC, và sản phẩm chỉ được xuất khẩu sau khi có giấy chứng nhận kiểm dịch thú y thống nhất giữa hai bên, bao bì phải có nhãn tiếng Trung và tiếng Anh.
Hiện tại, hơn 70 doanh nghiệp tham gia chương trình giám sát, hơn 4.000 nhà yến được kiểm tra an toàn dịch bệnh và hơn 220 mẫu tổ yến đã được xét nghiệm an toàn thực phẩm. Điều này cho thấy nỗ lực lớn trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt khi Trung Quốc tiêu thụ khoảng 300 tấn tổ yến mỗi năm, chiếm 80% thị phần toàn cầu.
Việc mở cửa thị trường Trung Quốc là một cơ hội vàng cho ngành yến Việt Nam, giúp doanh nghiệp tiếp cận với lượng khách hàng tiềm năng khổng lồ. Tuy nhiên, để có thể phát triển bền vững và xây dựng thương hiệu mạnh mẽ tại Trung Quốc, các doanh nghiệp cần không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm, cải thiện chiến lược quảng bá và tạo dựng niềm tin với người tiêu dùng. Như ông Dương Tất Thắng đã nhấn mạnh, việc ký kết Nghị định thư mới là bước tiến quan trọng giúp ngành yến Việt Nam tận dụng tối đa tiềm năng của thị trường Trung Quốc rộng lớn.