Giải mã “vũ khí bí mật” của ST25 làm nên thương hiệu gạo Việt vượt trội

Nghịch lý thị trường lúa gạo: Giá xuất khẩu lao dốc, giá bán lẻ vẫn “neo” trên đỉnh Philippines ngừng nhập, gạo Việt chuyển hướng sang Malaysia và châu Phi

Ông Hồ Quang Cua (hàng trước bên phải) nhận giải tại cuộc thi năm 2025 – Ảnh: HỒ QUANG TRÍ

Hương thơm “độc bản” và đặc tính nông học ưu việt

Theo Anh hùng Lao động, kỹ sư Hồ Quang Cua, “cha đẻ” của ST25, thứ làm nên sức mạnh cốt lõi của giống gạo này là một phẩm chất khác biệt mà không loại gạo nào trên thế giới có được. Ông đã thuật lại một cuộc trao đổi thú vị với một tiến sĩ di truyền học, đồng thời là chủ tịch một công ty xuất khẩu gạo lớn của Thái Lan, khi vị này thắc mắc về lý do ST25 liên tục chiến thắng.

Kỹ sư Hồ Quang Cua thẳng thắn thừa nhận rằng, xét về gien thơm mùi dứa (lá dứa), gạo của Thái Lan chính là “số một thế giới”. Dù miền Nam Việt Nam cũng sở hữu gien này, nhưng “chất lượng không thể sánh bằng”. Tuy nhiên, gạo Ông Cua ST25 lại sở hữu một “vũ khí bí mật” khác, một lợi thế cạnh tranh tuyệt đối.

Ông giải thích: “Có một lợi thế là ở miền Bắc Việt Nam xưa kia nổi tiếng với giống lúa Tám Xoan có mùi thơm cốm. Cái hương thơm mùi cốm nổ đặc trưng ấy, không loại gạo nào có được”. Chính việc nhận diện được ưu thế bản địa này đã mở ra một hướng đi mới. Nhóm của kỹ sư Hồ Quang Cua đã “dành rất nhiều năm và công sức để nghiên cứu, kết hợp giữa lúa thơm dứa của miền Nam và lúa thơm cốm của miền Bắc”.

Sự kiên trì đó cuối cùng đã được đền đáp. “Sau bao gian nan, vất vả, cuối cùng cũng tích hợp được cái hương vị và những tính trạng, phẩm chất cao cấp nhất cho ST25. Đó chính là hương vị kết tinh đặc sắc nhất, sự khác biệt của ST25 mà các giống lúa khác không có”, ông Cua tự hào nói. Đây chính là yếu tố “không đụng hàng” giúp ST25 chinh phục những giám khảo khó tính nhất.

Nhưng hương thơm là chưa đủ. Sự vượt trội của ST25 còn nằm ở những đặc tính nông học đặc biệt. Giống lúa này “không cảm quang”, với chu kỳ sinh trưởng rất ngắn, chỉ khoảng 100 ngày. Nhờ đặc điểm quý giá này, ST25 có thể được trồng quanh năm, gieo cấy phù hợp với mọi mùa vụ (ngoại trừ mùa đông khắc nghiệt ở miền Bắc).

Lợi thế này mang lại giá trị thương mại khổng lồ. Nó giúp nông dân luôn có thể cung cấp cho thị trường sản phẩm gạo tươi mới, giữ trọn vẹn sự thơm ngon. Đây là điểm vượt trội so với các giống lúa mùa (chỉ trồng một vụ trong năm). Kỹ sư Hồ Quang Cua phân tích: “Ví dụ, ở những quốc gia phát triển các giống lúa mùa để ăn cả năm thì thường vào những tháng cuối, chất lượng gạo sẽ giảm, mùi thơm cũng phai nhạt, cơm khô và kém dẻo”. ST25 đã khắc phục hoàn toàn nhược điểm này.

Thêm vào đó, nhờ đặc tính sinh trưởng ngắn ngày, tính bình quân trên một đơn vị diện tích, sản lượng của giống ST25 cao gấp 3,5 lần so với giống Khao Dawk Mali 105 trứ danh của Thái Lan. Chất lượng đỉnh cao, hương vị độc bản kết hợp cùng năng suất và tính linh hoạt trong canh tác đã tạo nên một giống lúa gần như hoàn hảo.

Hành trình bảo vệ thương hiệu và tác động sâu rộng đến nông nghiệp

Sự vượt trội của ST25 nằm ở những đặc tính nông học đặc biệt.

Việc ST25 nổi danh toàn cầu cũng đi liền với một cuộc chiến pháp lý âm thầm nhưng vô cùng mệt mỏi để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Kỹ sư Hồ Quang Cua cho biết, thực tế đã xảy ra rất nhiều tình trạng xâm phạm, từ việc đánh tráo sản phẩm đến nghiêm trọng hơn là lấy cắp gien giống rồi đặt tên khác để lưu hành. Doanh nghiệp của ông đã phải tốn kém hàng chục ngàn euro chỉ để gửi mẫu sang châu Âu phân tích, kiểm nghiệm, nhằm mục đích chứng minh đó chính là gien giống của mình nhưng lại đang mang một tên gọi khác.

Thách thức trở nên đỉnh điểm chỉ 3 tháng sau khi ST25 lần đầu tiên đoạt giải nhất thế giới vào năm 2019. Hàng loạt doanh nghiệp trong và ngoài nước đã nhanh chân nộp đơn đăng ký bảo hộ độc quyền thương hiệu “ST25”, đặc biệt là tại các thị trường lớn. Ông Cua nhận định, nếu để một doanh nghiệp nào đó đăng ký độc quyền tên gọi “ST25” ở Mỹ, thì oái oăm thay, gạo ST25 của chính ông – người làm ra nó – sẽ “vô phương” vào được thị trường này.

Điều này buộc Doanh nghiệp tư nhân Hồ Quang Trí phải bước vào cuộc chiến bảo vệ thương hiệu. Tuy nhiên, có một vướng mắc pháp lý: “Chỉ có giống lúa ST25 là sản phẩm được đăng ký bảo hộ độc quyền cho chúng tôi. Còn gạo ST25 là loại sản phẩm có tên gọi chung được sản xuất từ giống lúa ST25 nên không được bảo hộ, độc quyền cho bất cứ ai”, ông Cua giải thích.

Giải pháp được đưa ra là phải đăng ký bảo hộ độc quyền cho một nhãn hiệu riêng của doanh nghiệp, có sử dụng kèm theo tên gọi chung đó. “Đó là lý do thương hiệu ‘Gạo Ông Cua ST25’ ra đời”, ông Cua nói. Thật may mắn, đến nay, thương hiệu “Gạo Ông Cua ST25” đã được đăng ký bảo hộ độc quyền và được cấp chứng nhận tại hàng loạt thị trường chiến lược như Mỹ, Anh, Liên minh châu Âu (EU), Hồng Kông, Trung Quốc đại lục, Úc và tất nhiên là cả Việt Nam.

Giải quyết được bài toán thương hiệu, kỹ sư Hồ Quang Cua chia sẻ, điều làm ông vui nhất chính là tác động tích cực và sâu rộng mà ST25 mang lại cho người nông dân Việt Nam. Vượt khỏi phạm vi Đồng bằng sông Cửu Long, giống ST25 đã phủ xanh các cánh đồng ở Đắk Lắk và vươn ra cả đồng bằng sông Hồng. Nó cũng góp phần hồi sinh mô hình lúa – tôm đặc thù, mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Với năng suất bình quân ấn tượng 6 – 8 tấn/ha, cùng mức giá lúa luôn cao, từ 9.000 – 13.000 đồng/kg, mô hình trồng ST25 đã mang lại thu nhập ổn định và tốt hơn cho nông dân. Chưa kể, đặc tính kháng bệnh vượt trội của ST25 còn giúp bà con giảm đáng kể chi phí phân bón và thuốc bảo vệ thực vật. Điều này không chỉ tăng lợi nhuận mà còn tạo ra sản phẩm gạo an toàn, chất lượng cao, đáp ứng đúng nhu cầu ngày càng khắt khe của thị trường. Hơn hết, Gạo Ông Cua ST25 chính là thành quả thực tiễn lớn nhất, góp phần khẳng định vị thế và nâng tầm giá trị của hạt gạo Việt Nam trên bản đồ thế giới.