TP HCM hụt thu 33.000 tỷ mỗi năm nếu nộp 30% nguồn thu từ đất về trung ương

Sáng 26/5, Quốc hội thảo luận dự án Luật Ngân sách sửa đổi. Tại dự thảo, Chính phủ đề xuất điều chỉnh nguyên tắc phân chia và tỷ lệ phần trăm giữa ngân sách trung ương và địa phương. Tỷ lệ phân chia này được xác định nhằm bảo đảm nguồn thu cho địa phương thực hiện các nhiệm vụ được giao.

Hà Nội, TP HCM, Hải Phòng, Đà Nẵng… thay vì được giữ toàn bộ khoản thu từ tiền sử dụng, thuê đất như hiện nay, sắp tới có thể chỉ giữ lại 70-80% (trừ khoản thu từ sử dụng đất gắn với tài sản của cơ quan, đơn vị do trung ương quản lý). Số còn lại 20-30% được nộp vào ngân sách trung ương.

Đại biểu Trần Hoàng Ngân (Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM) đồng tình dự thảo cần điều chỉnh lại mức phân chia, để cân đối kế hoạch đầu tư mang tính dài hạn, ổn định. Song, việc địa phương chỉ còn giữ lại 70% nguồn thu từ đất, ông Ngân cho rằng không phù hợp.

Với trường hợp TP HCM, ông Ngân cho biết để đáp ứng nhu cầu đầu tư công đến năm 2030, vốn ngân sách cần huy động là 1,1 triệu tỷ đồng. “Với nguồn thu từ đất là 550.000 tỷ đồng, nhưng phải điều tiết 30% về ngân sách trung ương, tức mỗi năm hụt thu khoảng hơn 33.000 tỷ đồng”, đại biểu Ngân phân tích.

Điều này ảnh hưởng kế hoạch triển khai đầu tư công của thành phố, đặc biệt nhu cầu đầu tư cho hệ thống đường sắt đô thị lên tới 40 tỷ USD; các dự án đường mở rộng kết nối Bình Dương, Bà Rịa Vũng Tàu và xây dựng các cầu. “Tôi cho rằng trước mắt 10 năm tới chưa thu khoản này, còn nếu thu chỉ nên ở mức 5-10%”, đại biểu đề xuất.

Theo ông, việc chưa điều chỉnh ngay tỷ lệ này sẽ phát huy tiềm năng địa phương khi hợp nhất sáp nhập, mở rộng không gian phát triển, đặc biệt Hà Nội và TP HCM là những địa phương có nhiều dự án đầu tư lớn.

Đại biểu Nguyễn Thành Nam (Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã tỉnh Phú Thọ) ủng hộ về lâu dài cần giảm dần tỷ trọng nguồn thu từ sử dụng đất trong tổng thu ngân sách địa phương. Thay vào đó, các địa phương cần có giải pháp quy hoạch và quản lý đất đai một cách bền vững minh bạch.

Tuy nhiên, trong ngắn hạn, nhất là với tỉnh hiện nay chưa cân đối được ngân sách, khoản thu tiền sử dụng đất vẫn chiếm tỷ trọng cao. Đây chính là nguồn chủ yếu để địa phương chi cho đầu tư phát triển. Mặt khác để có thể khai thác được nguồn thu từ tiền sử dụng đất, địa phương phải thực hiện rất nhiều bước như quy hoạch, thu hồi, bồi thường giải phóng mặt bằng, xây dựng cơ sở hạ tầng. Phần chi phí này sẽ ngày càng cao do lạm phát và áp lực bảng giá đất.

Theo đại biểu này, nếu áp dụng tỷ lệ này với địa phương chưa cân đối được ngân sách, trung ương phải điều tiết lại, kéo dài thời gian, tăng chi phí tuân thủ hành chính. Điều này đi ngược với chủ trương phân cấp phân quyền, địa phương quyết, địa phương làm và chịu trách nhiệm.

Vì vậy, ông Nam đề nghị với những địa phương chưa cân đối được ngân sách, dự luật vẫn giữ nguyên ngân sách địa phương hưởng 100% khoản thu từ sử dụng đất, cho thuê đất. Việc này sẽ giúp địa phương có khả năng bảo đảm cơ sở vật chất, nguồn lực thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính và tổ chức mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Ông cũng mong muốn nội dung này Quốc hội giao Chính phủ quy định chi tiết để phù hợp với tình hình thực tế của từng địa phương sau sắp xếp, sáp nhập trong từng giai đoạn cụ thể.

Phó đoàn Trà Vinh Thạch Phước Bình đề xuất mở rộng quyền tự chủ ngân sách gắn năng lực quản trị địa phương. Hiện nay, các địa phương được giao nhiệm vụ rất lớn trong phát triển kinh tế xã hội nhưng lại bị giới hạn nghiêm ngặt trong cơ chế phân bổ điều hành và điều chỉnh ngân sách.

Ông Bình nói dự thảo đã đẩy mạnh trao quyền cho HĐND cấp tỉnh quyết định mức chi nhưng lại chưa có chính sách phân cấp theo năng lực tài chính và hiệu quả sử dụng ngân sách. Địa phương như Quảng Ninh, Bình Dương, Đồng Nai có mức độ tự cân đối ngân sách cao nhưng không được mở rộng không gian chính sách tài khóa, như các mức phí, thu chi chuyển đổi số, cơ chế PPP.

Ông đề xuất nguyên tắc phân quyền ngân sách theo mức độ tự chủ tài khóa. Tức là các tỉnh có tỷ lệ cân đối từ 80% trở lên thì được phép tự quyết một số khoản thu chi, điều chỉnh định mức nội bộ. Đồng thời ông đề nghị thiết lập khung ngân sách linh hoạt tại một số địa phương thí điểm như TP HCM, Hà Nội, Đà Nẵng bao gồm cơ chế luân chuyển nguồn lực, ngân sách lũy kế và đầu tư theo kết quả đầu ra.

Giải trình, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết tiếp thu ý kiến đại biểu, Bộ Tài chính tiếp tục rà soát báo cáo Chính phủ để trình Quốc hội tỷ lệ phân chia phù hợp giữa ngân sách trung ương và địa phương (sau khi trừ tiền thu từ đất) trong năm 2026. Trong năm 2026, khi Luật Ngân sách (sửa đổi) có hiệu lực, Bộ sẽ tham mưu Chính phủ trình Quốc hội có tỷ lệ phân chia phù hợp, đảm bảo, ổn định phát triển, lâu dài.

Sơn Hà