Trồng dược liệu dưới tán rừng nâng cao thu nhập, giảm áp lực khai thác gỗ

Cây thảo quả dưới tán rừng.

Phát triển kinh tế xanh gắn với bảo tồn rừng

Trước đây, đời sống của người dân xã Khun Há gặp nhiều khó khăn do chủ yếu canh tác ngô, lúa nương với năng suất thấp, thu nhập bấp bênh. Hệ quả là việc phát rừng làm nương diễn ra phổ biến, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến diện tích rừng đầu nguồn. Để thay đổi triệt để tập quán canh tác lạc hậu này, chính quyền xã đã vận động người dân chuyển sang trồng cây dược liệu dưới tán rừng – một hướng đi được xác định là phù hợp với khí hậu mát mẻ và điều kiện thổ nhưỡng màu mỡ của địa phương, đồng thời mang lại giá trị kinh tế cao.

Khun Há hiện sở hữu hơn 8.800 ha rừng, trong đó đã có 480 ha được sử dụng để trồng cây dược liệu dưới tán rừng. Các cây chủ lực đang được phát triển mạnh mẽ bao gồm 440 ha thảo quả, 29 ha sâm Lai Châu, 12 ha sa nhân và 0,5 ha bảy lá một hoa. Nhờ điều kiện tự nhiên thuận lợi, các loại dược liệu này đều sinh trưởng tốt, mang lại năng suất ổn định và hiệu quả kinh tế cao. Hằng năm, bà con trong xã thu về khoảng 110 tấn thảo quả và 3 tấn sa nhân. Nguồn tiêu thụ chính được thực hiện thông qua thương lái tại địa phương và các vùng lân cận như xã Bình Lư, tỉnh Lào Cai. Riêng sa nhân có giá bán trung bình đạt 150.000 đồng/kg.

Với sản lượng ổn định và giá trị lớn, cây dược liệu đã giúp nhiều hộ dân đạt thu nhập cao gấp nhiều lần so với trồng ngô, lúa truyền thống trước đây. Trung bình, mỗi ha dược liệu mang lại doanh thu từ 80 – 200 triệu đồng/năm, tùy thuộc vào loại cây và điều kiện chăm sóc. Gia đình anh Cứ A Nhà ở bản Lao Chải 1 là một ví dụ tiêu biểu khi đã chuyển đổi gần 1 ha đất trồng ngô sang trồng thảo quả, giúp kinh tế gia đình khấm khá hơn. Bản Lao Chải 1 hiện có 47 hộ trồng cây dược liệu dưới tán rừng với tổng diện tích gần 50 ha.

Song song với việc phát triển cây dược liệu đặc trưng của xã Khun Há, toàn tỉnh Lai Châu cũng đang đẩy mạnh phát triển cây sơn tra theo Quyết định số 1203/QĐ-UBND ngày 15/9/2016 của UBND tỉnh. Hiện Lai Châu có 2.147 ha sơn tra, với sản lượng quả tươi ước đạt 2.000 tấn mỗi năm, góp phần phủ xanh đất trống, đồi núi trọc. Ngành Nông nghiệp và Môi trường tỉnh đã liên kết với các doanh nghiệp dược liệu để nghiên cứu chế biến quả sơn tra thành nhiều sản phẩm giá trị cao như trà, siro, đồ uống lên men, thực phẩm chức năng… Việc kết hợp sản phẩm OCOP với du lịch, như mô hình của Hợp tác xã Mý Dao (Khu 1, xã Sìn Hồ), không chỉ mở ra hướng phát triển bền vững mà còn tạo sinh kế, hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế nông thôn gắn với bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch giai đoạn 2025–2030.

Nâng cao chất lượng sản phẩm và quảng bá thương hiệu

Người dân xã Khun Há thu hoạch thảo quả.

Trong quá trình canh tác, người dân xã Khun Há đã chủ động học hỏi kỹ thuật và áp dụng các phương pháp chăm sóc phù hợp để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Nhiều hộ đã cải tạo diện tích trồng, kết hợp trồng xen canh hoặc trồng phủ xanh đất trống, đồi núi trọc, qua đó nâng cao hiệu quả sử dụng đất và tăng tỷ lệ che phủ rừng trên địa bàn. Để hỗ trợ người dân nắm vững quy trình canh tác, giảm chi phí sản xuất và nâng cao chất lượng sản phẩm, xã Khun Há đặc biệt chú trọng hướng dẫn kỹ thuật. Chính quyền xã thường xuyên phối hợp với các cơ quan chuyên môn tổ chức các lớp tập huấn về kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hoạch và bảo quản.

Điểm nhấn trong phát triển dược liệu của Khun Há là cây Sâm Lai Châu. Gần 10 năm trước, cây sâm đã được người dân mang về trồng thử và thích nghi tốt với điều kiện khí hậu. Anh Cứ A Chinh, một trong những người đầu tiên trồng sâm, chia sẻ: “Nói đến cây sâm thì trước tiên mình phải có đam mê, rồi phải chăm sóc tỉ mỉ. Cây sâm vốn là cây rừng, để trồng hiệu quả thì mình cũng phải hiểu và đáp ứng điều kiện sống của nó.” Hiện người dân đã nhân rộng mô hình, hình thành các tổ hợp tác như Hợp tác xã Sâm Lai Châu – Khun Há với hơn 1.000m² diện tích trồng, sở hữu khoảng 6.000 cây sâm từ 3 đến 20 năm tuổi, đồng thời chủ động sản xuất cây giống.

Ông Sùng A Mang, Phó Chủ nhiệm Hợp tác xã, cho biết: “Từ năm 2018, tổ hợp tác bản Lao Chải 2 đã bắt đầu trồng thử nghiệm và thấy cây phát triển rất tốt. Mong muốn của chúng tôi là phát triển cây sâm thành sản phẩm chủ lực giúp bà con thoát nghèo và gìn giữ nguồn gen quý của địa phương.” Mô hình trồng sâm hiện đã được nhân rộng trên hơn 5 ha tại nhiều bản (theo lời anh Giàng A Lứ, Tổ trưởng tổ hợp tác bản Lao Chải 2). Đặc biệt, sâm Lai Châu đã được nghiên cứu chứa tới 52 loại saponin tốt cho sức khỏe, củng cố vị thế sản phẩm chủ lực. Nhiều doanh nghiệp cũng đã đầu tư, triển khai 7 ha trồng sâm tại Khun Há.

Để phát triển bền vững, bà Bùi Thị Hòa, Phó Chủ tịch UBND xã Khun Há, khẳng định: “Địa phương có điều kiện tự nhiên rất phù hợp để phát triển cây dược liệu như sâm Lai Châu, với diện tích rừng lớn, độ che phủ cao và khí hậu mát mẻ. Ngoài ra, người dân cũng có nhiều kinh nghiệm trong bảo vệ rừng và chăm sóc cây trồng.” Xã đang phối hợp tiến hành quy hoạch vùng trồng, kiểm đếm diện tích, hướng tới cấp mã số vùng trồng phục vụ truy xuất nguồn gốc và xuất khẩu. Ông Đoàn Đình Hùng, Phó Trưởng phòng Kinh tế xã Khun Há, cho biết: “Xã đã tham mưu xây dựng kế hoạch mở rộng vùng trồng, thu hút doanh nghiệp đầu tư và phối hợp với các đơn vị như Hạt Kiểm lâm, Ban quản lý rừng phòng hộ để hỗ trợ bà con về giống, kỹ thuật và tiêu thụ sản phẩm.”

Bên cạnh đó, xã Khun Há đang từng bước kết hợp phát triển vùng dược liệu với du lịch sinh thái cộng đồng để đa dạng hóa nguồn thu. Xã khuyến khích các bản tổ chức Tour du lịch trải nghiệm mùa thu hoạch thảo quả, mùa hái sa nhân, kết hợp thưởng thức ẩm thực từ dược liệu như trà thảo mộc, rượu sâm, mật ong, thảo quả… Việc trồng cây dược liệu dưới tán rừng ở Khun Há đã mang lại hiệu quả kép: tăng thu nhập cho người dân và góp phần bảo vệ môi trường sinh thái, giảm mạnh tình trạng khai thác trái phép và đốt nương làm rẫy. Tư duy “lấy của rừng” đang dần được thay thế bằng tinh thần “sống cùng rừng, làm giàu từ rừng”, tạo tiền đề vững chắc cho mục tiêu phát triển kinh tế xanh, bền vững.